ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 4، تیر 1404 ، شماره پی در پی 110

بررسی و مقایسه سبک زیبا‌یی‌شناسانه شعر بانوان معاصر ایران در حوزه ادب پایداری (مطالعه موردی: سپیده کاشانی، سیمیندخت وحیدی، فاطمه راکعی و طاهره صفارزاده)

صفحه (111 - 129)
عطیه نوری ، حجت‌اله غ منیری (نویسنده مسئول)، ناهید عزیزی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1403

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر بر آن بوده است تا سروده های چهار تن از بانوان معاصر ایران یعنی: سپیده کاشانی، سیمیندخت وحیدی، فاطمه راکعی و طاهره صفارزاده را در حوزه پایداری، بر اساس زیبایی‌شناختی مورد بررسی قرار داده و از این منظر ویژگیهای هنرنمایی شاعران یاد شده را به خواننده ارائه نماید. در این راستا عمدتاً مؤلفه های زیبایی‌شناختی بر اساس ابزار خیال (تشبیه، استعاره، تشخیص و نمادها) مورد توجه بوده است.

روش تحقیق: شیوه تحقیق در این جستار توصیفی ـ تحلیلی بر اساس منابع کتابخانه ای (منابع دست اول و تحقیقات پیرامون) میباشد.

یافته ها: یافته ها نشان میدهد که شاعران محدوده این تحقیق در حوزه شعر پایداری طبع آزمایی کرده و در این زمینه نمونه های ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته اند،‌ به طوری که این سروده ها را میتوان مستندی تاریخی ـ ادبی از دلاورمردیها و رشادتهای رزمندگان ایرانی در برهه های پر تب و تاب انقلاب (بویژه دوران موسوم به دوره دفاع مقدس) به شمار آورد. در ضمن هر یک از این بانوان به طریقی که ویژه سبک زبانی / ادبی آنهاست، هنرنمایی کرده و ابزارهای خیال ادبی ـ که عمدتاً در بحث صورخیال از آنها یاد میشود ـ را به کار گرفته اند. در این میان تشبیه، استعاره (= تشخیص) و نمادها بیشترین آرایه ها را به خود اختصاص داده و از دیگر آرایه ها مثل: حس‌آمیزی، متناقض‌نمایی (پارادوکس) و ... کمتر بهره برداری کرده اند. در ضمن شخصیتی چون صفارزاده و راکعی ـ به ترتیب ـ تصویرهای نو و بکرتری را، به اقتضای شعر آزاد، بر پرده خیال نشانده اند.

نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان میدهد: یکی از بن‌مایه های فکری شاعران مذکور، مقاومت در برابر جور و ستم زمانه (استبداد داخلی و استکبار خارجی) است؛ در میان این چهار تن برخی در قالب شعر سنتی به استقبال موضوع پایداری رفته و برخی عمدتاً در قالب شعر منثور به این مسأله پرداخته اند؛ از آنجا که شعر آزاد یا منثور فرصت و مجال بهتر و بیشتری برای طبع‌آزمایی ـ با ابزارهای مختلف خیال ادبی (صورخیال) ـ دارد، صفارزاده و سپس راکعی در خلق تصاویر بکر و برساخته، مدرن (نوآیین‌تر) ظاهر شده و از عهده شرح و تصویر جانبازی و دلاورمردیهای رزمندگان جنگ هشت ساله برآمده اند.

کلمات کلیدی
زیبایی‌شناختی , شعر , بانوان سخنور معاصر , ادب پایداری , ایران.

• اکبری، منوچهر (1371)، نقد و تحلیل ادبیات انقلاب اسلامی، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
• امامی، نصراله (1369)، مرثیه سرایی در ادبیات فارسی، اهواز: جهاد دانشگاهی.
• ثروتیان، بهروز (1369)، بیان در شعر فارسی، تهران: برگ.
• راکعی، فاطمه (1369)، سفر سوختن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
• ـــــــــــــ (1376)، آواز گلسنگ، تهران: نشر اطلاعات.
• روزبه، محمدرضا (1381)، ادبیات معاصر ایران (شعر)، تهران: نشر روزگار.
• سنگری، محمدرضا (1386)، پرسه در سایه خورشید؛ تأملاتی در مقوله های ادب معاصر، چاپ دوم، تهران: لوح زرین.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1366)، صورخیال در شعر فارس، چاپ سوم، تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس (1373)، بیان، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
• صفا، ذبیح‌الله (1367)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
• صفارزاده، طاهره (1391)، مجموعه اشعار، تهران: پارس کتاب.
• غ‌منیری، حجت‌اله (1397) سبک شعر پایداری (انقلاب و دفاع مقدس) با تأکید بر نمادها، فصلنامه پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1 (پی در پی 31): صص 203-228. https:--journals.iau.ir-article_544481.html
• کاشانی، سپیده (1373 الف)، سخن آشنا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• ـــــــــــــ (1373 ب)، هزار دامن گل سرخ، تهران: سوره مهر.
• کاکایی، عبدالجبار (1380)، بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان، تهران: پالیزان.
• کزازی، جلال‌الدین (1372)، بیان (زیباشناسی سخن فارسی)، چاپ سوم، تهران: مرکز.
• همایی، جلال‌الدین (1384)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و چهارم، تهران: هما.
• وحیدی، سیمیندخت (1374)، یک آسمان شقایق، تهران: سوره مهر.
• ــــــــــــــــــــ (1375 الف)، موج‌های بیقرار، تهران: حدیث.
• ــــــــــــــــــــ (1375 ب)، حس می‌کنم زندگی را، تهران: سوره مهر.
• ــــــــــــــــــــ (1384)، این قوم ناگهان، تهران: سوره مهر.
• ــــــــــــــــــــ (1386)، به درک عشق رسیدن، تهران: تکا.